Od chwili unifikacji w 1946r. polskie prawo przewiduje nabycie spadku obejmujące nie tylko aktywa, ale i majątkowe zobowiązania spadkodawcy w postaci długów. Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami spadkobierca, który dowiedział się o spadku, ma do wyboru jedną z trzech możliwości: przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie proste), przyjęcie go z ograniczeniem tej odpowiedzialności (tzw. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też odrzucenie tego spadku. Spadkobierca musi złożyć oświadczenie o jednej z form przyjęcia albo o odrzuceniu spadku w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że spadkobiercą został.
Jeśli takie oświadczenie nie zostanie złożone, obowiązujące dotychczas przepisy przewidują wystąpienie fikcji prawnej, zgodnie z którą brak złożenia oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem prostym. W praktyce oznacza to przejęcie, wraz z majątkiem zmarłego, pełnej i nieograniczonej odpowiedzialności za jego długi. Wierzyciele mogą żądać spłaty z całego majątku spadkobiercy, także ponad wysokość majątku otrzymanego w spadku. W rozrachunku ekonomicznym spadkobierca może więc być stratny. Sytuacja taka ma miejsce również wtedy, gdy spadkobierca nie wie, że spadek otrzymał.
Podpisana przez Prezydenta nowelizacja ma głównie na celu wyeliminowanie tej fikcji prawnej i ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe. Podstawową zasadą dziedziczenia w myśl nowych przepisów będzie, w braku złożenia oświadczenia spadkobiercy, przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi zmarłego tylko do wysokości aktywów spadkowych przejętego majątku - w języku prawniczym jest to odpowiedzialność „z dobrodziejstwem inwentarza". Wierzyciele będą mogli żądać spłaty zobowiązań wyłącznie do wysokości majątku spadkowego. Natomiast proste przyjęcie spadku oraz jego odrzucenie w dalszym ciągu będzie wymagało złożenia oświadczenia.
Ustawa wchodzi w życie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. Jest to przede wszystkim czas dla wierzycieli na przygotowanie się do zmian. W podpisanej przez Prezydenta 1 kwietnia 2015 r. ustawie nowelizującej Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektóre inne ustawy obok ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe znalazły się także inne zmiany. Do najważniejszych należą: wprowadzenie instytucji tzw. prywatnego spisu inwentarza, poszerzenie podmiotów uprawnionych do występowania w charakterze pełnomocnika strony w postępowaniu cywilnym o dalszych wstępnych oraz wyłączenie spod egzekucji sum przyznanych skarżącemu na mocy orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Spis inwentarza to spis stanu czynnego całego majątku spadkowego, czyli jego aktywów. Dokonuje go komornik na podstawie postanowienia sądu. Zgodnie z dodanymi nowelizacją do kodeksu cywilnego przepisami spadkobiercy, którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza sami będą mogli sporządzić wykaz inwentarza na podstawie wzoru ustalonego w drodze rozporządzenia przez Ministra Sprawiedliwości i złożyć go w sądzie lub przed notariuszem. Dotyczy to także zapisobierców uprawnionych do zapisu windykacyjnego oraz wykonawców testamentu. W ten sposób złożony wykaz będzie stanowił podstawę przy spłacie długów spadkowych – spadkobierca ma odpowiadać za długi zmarłego do wysokości w nim wskazanej. Sporządzanie spisu inwentarza przez komornika wiązało się z koniecznością ponoszenia kosztów przez spadkobierców. Na możliwość uniknięcia tych kosztów zwrócono uwagę w uzasadnieniu omawianej zmiany ustawy. Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza na podstawie nowych przepisów będzie mógł być także zgłoszony bezpośrednio komornikowi.
W nowelizacji poszerzono krąg osób uprawnionych do występowania w charakterze pełnomocnika, czyli reprezentujących strony w postępowaniu przed sądami powszechnymi, o dalszych wstępnych. Jest to zabieg o korzystnym społecznie charakterze. Do tej pory spadkobierca mógł być reprezentowany wyłącznie przez rodziców. Taką reprezentację zgodnie z nowymi przepisami będą mogli podjąć także dziadkowie i pradziadkowie spadkobiercy.
W nowych przepisach przewidziano również ograniczenie egzekucji w postępowaniach na rzecz Skarbu Państwa. W przypadku egzekwowania wierzytelności, czyli należności od dłużnika na rzecz Skarbu Państwa, nie będą podlegały egzekucji te sumy, które dłużnik miał przyznane na mocy orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka tytułem słusznego zadośćuczynienia (na podstawie art. 41 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności). Inaczej ujmując, kwoty przyznane w takim wyroku ETPC nie będą podlegały zajęciu w drodze egzekucji na rzecz Skarbu Państwa.
Wszystkie zmiany wchodzą w życie wraz z wejściem w życie ustawy, 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
